ضرورت مقام تنظیم‌گر برای صندوق‌های بازنشستگی

مشکل صندوق‌های بازنشستگی مقام تنظیم‌گر (regulator) است. هرجا وجوه عمومی (public fund) وجود داشته باشد، مقام تنظیم‌گر هم باید باشد. مقام تنظیم‌گر بانک‌ها، بانک مرکزی است؛ مقام مقام تنظیم‌گر بورس‌ها، تأمین سرمایه‌ها، کارگزاری‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سازمان بورس و اوراق بهادار است؛ و مقام تنظیم‌گر بیمه‌ها، بیمه مرکزی است. صندوق‌های بازنشستگی هم وجوه عمومی در اختیار دارند، و بنابراین به مقام تنظیم‌گر نیاز دارند. در حال حاضر، روشن نیست مقام تنظیم‌گر صندوق‌های بازنشستگی در ایران کدام نهاد است. از این رو، نظارت جدی بر کارکرد این صندوق‌ها وجود ندارد.

ین مقام تنظیم‌گر یا باید مقام تنظیم‌گر مستقلی باشد، مانند کشور هند که در آنجا صندوق ها مقام تنظیم‌گر مستقل دارند و یا این مقام تنظیم‌گر با ادغام با سایر مقام تنظیم‌گرِ نهادهای مالی در شکلی واحد ایجاد می شود. طبق قانونی که چند سال پیش در مجلس تصویب شد، باید این مقام تنظیم‌گر ایجاد می‌شد، اما متأسفانه در آن عرصه، قانونی تنظیم نشده و به اجرا درنیامده است. طبق قانون موجود، همه نهادهایی که از وجوه عمومی استفاده می‌کنند و از جمله صندوق های بازنشستگی تا زمان ایجاد نهاد ناظر و تعیین رگولاتور خودشان، باید به سازمان بورس و اوراق بهادار گزارش بدهند.

این بخش از قانون هم هنوز عملی و اجرایی نشده. بنابراین، یکی از مسائل فوری در این حوزه مالی، تعریف مقام تنظیم‌گر صندوق‌هاست. بدیهی است وزیر رفاه نمی تواند به شکل مناسب و به قدر کفایت بر صندوق ها نظارت کند. او کار تمام وقتی دارد؛ امکان اینکه برسد و بتواند برعملکرد صندوق ها نظارت کند، وجود ندارد. تا به حال هم وزرای مربوطه، نهادی یا هیأتی برای نظارت یا ارزیابی دقیق صندوق ها تعیین نکرده اند. باید مقام تنظیم‌گر مستقل یا واحدی بر عملکرد صندوق‌ها و انتخاب مدیران آنها نظارت داشته باشد.
در کنار مسأله مقام تنظیم‌گر، گزارش دهی هم یکی از مسائل محوری برای ارتقای بهره‌وری صندوق‌هاست. در برخی کشورها، صندوق‌ها موظف هستند در فاصله زمانی بسیار کوتاه و حتی در برخی کشورها به صورت روزانه، ارزش خالص دارایی‌های خود را گزارش کنند. اگر فقط همین یک کار در ایران انجام می‌شد و کارایی‌ صندوق ها به طور دائم به نقد درمی‌آمد، بسیاری از مشکلات فعلی مرتفع می‌شد. یعنی، من که به صندوق بازنشستگی پول می‌دهم، اگر هر ماه می‌دانستم این صندوق چقدر می‌ارزد، قطعاً توجه بیشتری به مدیریت صندوق می‌کردم و حساس تر عمل می کردم، و دولتی‌هایی که برای آنها مدیر انتخاب می‌کنند، قطعا دقت بیشتری می کردند تا مدیران لایق‌تری برگزینند، چرا که هر روز با اعلام ارزش صندوق، مدیران منتخب آنان نقد و ارزیابی می‌شدند. بنابراین، نظام گزارش‌گری صندوق‌ها مسأله بسیار مهمی است. اکنون که صندوق های بازنشستگی در ایران مقام تنظیم‌گر ندارند، نظام گزارش گری آنها نیز دقیق نیست؛ این گزارش‌دهی در حد گزارش عمومی شبیه سایر بنگاه ها و نهادها انجام می‌شود. تعریف نظام گزارش دهی، توالی گزارش دهی و دوره کوتاه بین هر گزارش کمک می کند تا این صندوق‌ها مسئول‌تر عمل کنند و توسط ذینفعان دائماً ارزیابی شوند و بدین علت نتایج عملکردی بهتری از آنها انتظار رود.

• حسین عبده تبریزی - اقتصاددان